Początek, koniec i teraz człowieka

Początek, koniec i teraz człowieka (część 3 z 4) – Egzystencjalny początek i koniec

Egzystencjalny początek i koniec

Do tego momentu podejmowałem wątek początku i końca człowieka z perspektywy metafizyki/ontologii i biologii człowieka. W dalszej części chciałbym podjąć temat z perspektywy jednostkowej samoświadomości i samostanowienia człowieka. Od kiedy człowiek może powiedzieć przed samym sobą, że jest? Do kiedy tak może mówić? Dalsze refleksje będą więc zawężać czasookres początku i końca człowieka.

Człowiek na jawie nie funkcjonuje przez cały czas świadomie. Wynika to ze specyfiki pracy mózgu. Istnieją różne teorie rozwoju człowieka (psychologiczne, socjologiczne, biologiczne)[1]. W ramach teorii psychologicznych podejmowana jest dyskusja nad tym, od kiedy jednostka ma poczucie JA[2]. 2-3 latki posiadają już tzw. JA aktualne (bez świadomości JA jako czegoś stałego w czasie), zaś 4-5 latki mają już tzw. JA rozszerzone (ze świadomością stałości JA i wpływem na niego ostatnich zdarzeń)[3]. U dzieci w wieku przedszkolnym rozwija się tzw. JA kategorialne, dzięki któremu określają swój wiek, wielkość czy płeć[4]. U nastolatków zaś wyraźnie widać pogłębioną zdolność do odgrywania różnych ról, co wskazuje na obecność tzw. prawdziwego JA[5]. Widać więc, że „pojęcie Ja danej osoby staje się coraz bardziej psychologicznym, abstrakcyjnym, spójnym i zintegrowanym obrazem siebie od dzieciństwa poprzez okres dorastania. Nastolatek staje się wyrafinowanym znawcą własnej osoby, który potrafi rozważać i rozumieć działanie swojej osobowości”[6]. Wraz z dalszym rozwojem kształtuje się poczucie tożsamości JA. Przebiega przez różne stadia (tożsamość pomieszana, tożsamość przejęta, kryzys tożsamości, tożsamość własna)[7]. Ostatecznie ukształtowana tożsamość wykształca się ok. 21 roku życia[8]. Późniejsze wydarzenia w życiu (np. rozwód) mogą ożywić pytania o aspekty własnej tożsamości[9]. Zatem można przyjąć, że jednostka ludzka wchodząc w okres pełnoletności posiada świadomość swego JA i indywidualnie określa jego tożsamość. To jest moment więc, kiedy osiąga stan samoświadomości i samodzielności, a więc własnego początku, początku swego JA.

Dookreślmy też potencjalny koniec życia jednostki rozumiany jako kres jej samoświadomości przyjmując, że jest ona do momentu swej fizycznej śmierci samoświadoma i samostanowiąca. Pomijamy więc choroby otępienne znacząco wpływające na zdolność myślenia i długotrwałą pamięć (np. choroba Alzheimera), które wyraźnie rozdzielają egzystencjalny koniec jednostki od momentu jej fizycznej śmierci. Główny Urząd Statystyczny 26 lipca 2021 roku opublikował dokument „Trwanie życia w 2020 r.”[10] Przeciętne trwanie życia noworodka w Polsce wynosiło 74,1 lat dla mężczyzny i 81,9 lat dla kobiety[11]. Uśredniając te dwie wartości (a więc pomijając różnice w liczbie kobiet i mężczyzn) można przyjąć okres 78 lat trwania życia noworodka w Polsce.

Zatem przez około 60 lat (od 18 do 78 roku życia) człowiek ma możliwość rozmyślać nad swoim początkiem i końcem. Początek dorosłości i moment śmierci statystycznie wyznaczają egzystencjalny początek i koniec człowieka, okres przekraczania świata własnym JA. Osobom dorosłym (26-64 lat życia) rekomenduje się 7-9 godzin snu na dobę, zaś starszym (65+) 7-8 godzin[12]. Można więc przyjąć, że z tych 60 samoświadomych lat człowiek przesypia 20, zatem pozostaje mu 40 lat życia na jawie (tzw. czuwanie).


[1] Por. przegląd teorii psychologicznych w: Kazimierz M. Czarnecki, Psychologiczne teorie rozwoju człowieka a realizm jego życia psychicznego (szkic teoretyczny), Nauczyciel i Szkoła 2 (9) 2000, s. 23-31.

[2] Por. David R. Schaffer, Katherine Kipp, Psychologia rozwoju. Od dziecka do dorosłości, przekład Patricia Sørensen, Martyna Wojtaś, Wydawnictwo Harmonia Universalis, wyd. I, Gdańsk 2015, s. 458.

[3] Tamże, s. 460.

[4] Tamże, s. 462.

[5] Tamże, s. 463.

[6] Tamże, s. 464.

[7] Szerzej, tamże, s. 484.

[8] Tamże, s. 484.

[9] Tamże, s. 485.

[10] Główny Urząd Statystyczny, Trwanie życia w 2020 roku,opracowanie pod kierunkiem Doroty Szałtys, Warszawa 2021, publikacja dostępna na stronie internetowej: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5470/2/15/1/trwanie_zycia_w_2020_roku.pdf

[11] Tablica 4, s. 20.

[12] Jean-Philippe Chaput, Caroline Dutil, Hugues Sampasa-Kanyinga, Sleeping hours: what is the ideal number and how does age impact this? Nature and Science of Sleep, 2018; 10, Dove Press Journal, s. 421-430 przywołują takie dane w tabeli I na s. 425 stanowiące rekomendację National Sleep Fundation ze Stanów Zjednoczonych.

Możesz również polubić…